Czym są kody odpadów i czemu służą?

Zarządzanie odpadami to kluczowy aspekt ekologicznej odpowiedzialności każdej firmy i każdego człowieka. Na co dzień zwykle nie zastanawiamy się, jak skomplikowany jest to proces i jakie mechanizmy stoją za jego efektywnym funkcjonowaniem. Spośród wielu narzędzi, które służą do jego optymalizacji, znaczną rolę odgrywają kody odpadów.

Czym są kody odpadów?

Kody odpadów to systematyczna klasyfikacja, która służy do identyfikowania i śledzenia różnych rodzajów odpadów. Są to kody numeryczne, odpowiadające określonym typom odpadów w zależności od ich pochodzenia i charakterystyki. Takie kody są stosowane na całym świecie i mają na celu usprawnić zarządzanie odpadami, począwszy od segregacji i przetwarzania, przez utylizację i ogólną kontrolę przepływu odpadów.

Odpady dzielą się na 20 grup. Każda z nich jest podzielona na wiele podgrup, które następnie są klasyfikowane w różnych wariantach. Numer przypisany do odpadu zależy od:

• stanu skupienia odpadu,
• źródła pochodzenia,
• kompozycji,
• właściwości fizykochemiczne,
• potencjału do recyklingu,
• bezpieczeństwa składowania i utylizacji,
• stopnia generowania pyłów,
• zawartości związków organicznych.

Istota kodów odpadów: skład i znaczenie

Kod odpadu co do zasady dzieli się na trzy pary cyfr. Pierwsza para (pierwsze dwie cyfry) określa główną grupę odpadów. Na przykład „17” odnosi się do odpadów z budów i remontów.  Druga para cyfr jest bardziej specyficzna i wskazuje na podgrupę. W przypadku kodu 17 04 „04” odnosi się do złomu metalicznego z budów i remontów. Trzecia para cyfr jest jeszcze bardziej szczegółowa i wskazuje na konkretny typ odpadu. Przykładowo „05” w kodzie 17 04 05 oznacza żelazo i stal pochodzące z budów, remontów. Umieszczenie gwiazdek na końcu kodu to sugestia, że mamy do czynienia z odpadem niebezpiecznym.

Poszczególne grupy odpadów w katalogu odpadów

Zgodnie z ministerialnym rozporządzeniem grupy odpadów kształtują się następująco:

• 01 – odpady powstające przy poszukiwaniu, wydobywaniu, fizycznej i chemicznej przeróbce rud oraz innych kopalin;
• 02 – odpady z rolnictwa, sadownictwa, upraw hydroponicznych, rybołówstwa, leśnictwa, łowiectwa oraz przetwórstwa żywności;
• 03 – odpady z przetwórstwa drewna oraz z produkcji płyt i mebli, masy celulozowej, papieru i tektury;
• 04 – odpady z przemysłu skórzanego, futrzarskiego i tekstylnego;
• 05 – odpady z przeróbki ropy naftowej, oczyszczania gazu ziemnego oraz pirolitycznej przeróbki węgla;
• 06 – odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania produktów przemysłu chemii nieorganicznej;
• 07 – odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania produktów przemysłu chemii organicznej;
• 08 – odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania powłok ochronnych (farb, lakierów, emalii ceramicznych), kitu, klejów, szczeliw i farb drukarskich;
• 09 – odpady z przemysłu fotograficznego i usług fotograficznych;
• 10 – odpady z procesów termicznych;
• 11 – odpady z chemicznej obróbki i powlekania powierzchni metali oraz innych materiałów i z procesów hydrometalurgii metali nieżelaznych;
• 12 – odpady z kształtowania oraz fizycznej i mechanicznej obróbki powierzchni metali i tworzyw sztucznych;
• 13 – oleje odpadowe i odpady ciekłych paliw (z wyłączeniem olejów jadalnych oraz grup 05, 12 i 19);
• 14 – odpady z rozpuszczalników organicznych, chłodziw i propelentów (z wyłączeniem grup 07 i 08);
• 15 – odpady opakowaniowe; sorbenty, tkaniny do wycierania, materiały filtracyjne i ubrania ochronne nieujęte w innych grupach;
• 16 – odpady nieujęte w innych grupach;
• 17 – odpady z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej (włączając to glebę i ziemię z terenów zanieczyszczonych) – zmiany od 2025 roku;
• 18 – odpady medyczne i weterynaryjne;
• 19 – odpady z instalacji i urządzeń służących zagospodarowaniu odpadów, z oczyszczalni ścieków oraz z uzdatniania wody pitnej i wody do celów przemysłowych;
• 20 – odpady komunalne łącznie z frakcjami gromadzonymi selektywnie.

Pełne Rozporządzenie Ministra Klimatu z 2 stycznia 2020 roku w sprawie katalogu odpadów jest dostępne w Dzienniku Ustaw.

Mechanizm nadawania kodów odpadów: kto i na jakiej podstawie je przyznaje?

Nadawanie kodów odpadów to rygorystyczny system regulowany przez ustawy i konwencje na szczeblu krajowym, europejskim oraz międzynarodowym. Kody odpadów są częścią większego systemu, który obejmuje Europejską Listę Odpadów, a także międzynarodowe systemy, takie jak konwencja bazylejska, które regulują system kontroli transgranicznego przemieszczania nieczystości i usuwania odpadów niebezpiecznych.

Przy nadawaniu kodów odpadów kluczową rolę odgrywają producenci odpadów, którzy są odpowiedzialni za właściwe sklasyfikowanie generowanych przez nich nieczystości. Proces ten zazwyczaj obejmuje identyfikację rodzaju odpadu, ocenę jego składu chemicznego i fizycznego, a także określenie, czy odpad jest niebezpieczny. Na tej podstawie producent odpadów wybiera odpowiedni kod.

W przypadku niepewności co do kodu odpadu zawsze warto skonsultować się z ekspertem ds. odpadów albo zwrócić się do organu regulacyjnego. Nieprawidłowa klasyfikacja nieczystości może prowadzić do potencjalnie negatywnego wpływu na środowisko i poważnych konsekwencji prawnych.

Jeżeli odpadom nadano błędny kod, ich odbiorca może wezwać poprzedniego posiadacza odpadu do wprowadzenia poprawek w dokumentach ewidencyjnych, jednak nie może samodzielnie zmieniać kodu.

Sposób używania kodów odpadów: przykłady z praktyki

Aby zilustrować sposób używania kodów odpadów, przeanalizujemy kilka przykładów z praktyki.

• Segregacja odpadów: każda firma generująca odpady musi je prawidłowo sklasyfikować. Taka klasyfikacja pomaga w segregacji. To pierwszy krok do właściwego przetworzenia lub utylizacji nieczystości.
• Transport odpadów: firma transportująca odpady musi być świadoma, jakie odpady przewozi. Kod odpadów jest kluczowy, ponieważ pozwala firmie transportowej określić, jakie są potencjalne zagrożenia w związku z transportem danych odpadów, i dobrać środek transportu pod kątem zagrożenia.
• Recykling i utylizacja: firmy zajmujące się przetwarzaniem odpadów korzystają z kodów, by dowiedzieć się, jakie odpady przekazano jej do recyklingu lub utylizacji.
• Raportowanie: kody odpadów są ważne dla organów regulacyjnych, monitorujących generowanie, transport i przetwarzanie nieczystości.

Dzięki kodom szczególnie odpady niebezpieczne można prawidłowo zidentyfikować i obsłużyć, minimalizując w ten sposób ryzyko dla ludzi i środowiska.